Zdrowie psychiczne i radzenie sobie ze stresem wśród młodzieży – wywiad z psychologiem szkolnym (Dzień Zdrowia Psychicznego)

W dzisiejszych czasach coraz częściej mówi się o zdrowiu psychicznym, które jest tak samo ważne jak zdrowie fizyczne. Młodzież stoi przed wieloma wyzwaniami – presją szkoły, mediów społecznościowych, oczekiwaniami dorosłych i własnymi ambicjami. Wszystko to może prowadzić do stresu, niepokoju, a nawet problemów emocjonalnych. Dzisiaj postaramy się lepiej zrozumieć, czym jest zdrowie psychiczne, jak dbać o równowagę emocjonalną i w jaki sposób młodzi ludzie mogą radzić sobie ze stresem. Pani Iwona Krzanowska-Jaracz – psycholog szkolny w I LO im. Mikołaja Kopernika w Krośnie – zgodziła się udzielić odpowiedzi na kilka pytań, nurtujących wielu uczniów, a także rodziców.

Witamy Pani Profesor! Chciałybyśmy porozmawiać o kilku ważnych dla nas kwestiach. Jak ważna jest dobra kondycja zdrowia psychicznego u nastolatków i dlaczego warto o nią dbać?  

Dzień dobry, bardzo się cieszę że mamy możliwość porozmawiać na tak ważne tematy. Dobra kondycja psychiczna w życiu każdego człowieka jest bardzo istotna, podobnie jak kondycja fizyczna, obie w dużej mierze od siebie zależą i mają duży wpływ na nasze codzienne funkcjonowanie. W wieku nastoletnim jest to szczególnie ważne, ponieważ to okres wzmożonego dojrzewania, burzy hormonalnej, przez co młodzi ludzie odczuwają różne zmiany w nastroju i stają w obliczu nowych wyzwań rozwojowych. Dzięki dobremu zdrowiu psychicznemu człowiek lepiej się rozwija, wykorzystuje talenty i swój potencjał, nawiązuje i podtrzymuje dobre relacje rówieśnicze, wybiera właściwe sposoby radzenia sobie ze stresem, panuje nad emocjami, jest zmotywowany do pracy i osiągania swoich celów. Dbanie o zdrowie psychiczne chroni przed zaburzeniami psychicznymi, chronicznym stresem, czy nawet nadmiernym perfekcjonizmem.

Jakie są najczęstsze przyczyny stresu wśród młodzieży – zarówno w szkole, jak i poza nią?
Generalnie stres towarzyszy każdemu z nas i jest naturalną reakcją człowieka na sytuację trudną czy zagrażającą naszemu bezpieczeństwu. Jedni radzą sobie lepiej w danej sytuacji, inni gorzej. Wiele zależy od odporności psychicznej, ale też od środowiska, w którym na co dzień funkcjonujemy. Powody stresu szkolnego bywają różne, ale te najczęściej spotykane wynikają z nadmiaru nauki i obowiązków, dodatkowych zajęć pozaszkolnych, nauki do późnych godzin wieczornych, uzależnienia od Internetu, niewystarczającej ilości snu i ogólnego przemęczenia. Uczniowie stawiają sobie wysokie wymagania lub realizują oczekiwania innych, co powoduje stres czy frustrację, nawet przy drobnych niepowodzeniach.

Jakie objawy mogą świadczyć o tym, że uczeń doświadcza nadmiernego stresu? 

Nadmierny stres czy stres przewlekły objawia się poprzez sygnały z ciała, jak i w emocjach czy zachowaniu. Przykładowo duże napięcie mięśniowe, sztywność w okolicy karku, pocenie się, drżenie rąk, zmiany w odżywianiu – brak apetytu lub nadmierne jedzenie, bóle głowy czy bóle brzucha, częstsze zachorowania, problemy ze snem. Inne objawy to wzmożona drażliwość, trudności z koncentracją i zapamiętywaniem, płaczliwość, przewlekły smutek, złość, izolowanie się od rówieśników czy wybieranie szkodliwych sposobów radzenia sobie np. zamykanie się w świecie wirtualnym czy sięganie po używki.

W jakich sytuacjach warto zgłosić się po pomoc do psychologa lub innego specjalisty?
Do psychologa warto przyjść nie tylko w sytuacji, którą uznajemy za trudną czy problemową. Z psychologiem można porozmawiać o różnych wyzwaniach, doświadczeniach czy rozwiać jakieś wątpliwości. Sytuacje, które z pewnością będą wymagały konsultacji to zmiany w nastroju, utrzymujące się dłużej niż parę tygodni, poczucie samotności, smutku, braku odczuwania radości z tego, co do tej pory było naszym ulubionym zajęciem. Ponadto w sytuacji, gdy uległy pogorszeniu oceny, pojawiają się problemy ze snem, z apetytem. Kiedy ciągle ma się wątpliwości, kim chciałbyś być, jaki wybrać zawód. Bardzo ważne jest, aby zgłosić się do psychologa, gdy dzieje się coś złego, doświadczasz hejtu, odtrącenia. Rozmowa czy proszenie o pomoc to siła i odwaga, a nie oznaka słabości.

Dlaczego młodzi ludzie często boją się poprosić o pomoc, nawet gdy czują się źle?

Przyczyny mogą być różne, ale najczęściej wynikają z niepewności i obawy przed brakiem zrozumienia, odrzucenia, albo niewłaściwej oceny sytuacji. Często jest to brak wiary w otrzymanie pomocy od dorosłych na podstawie wcześniejszych doświadczeń, kiedy to ich problem został zbagatelizowany. Przyczyną może być wstyd przed rówieśnikami lub błędne przekonanie, że trzeba być silnym i radzić sobie samemu. Czasem młodzi ludzie słyszą, że  „twój problem to nic wielkiego”, trzeba się „wziąć w garść”, „ogarnąć” i będzie dobrze. Tak to jednak nie działa!

Jakie błędne przekonania na temat zdrowia psychicznego najczęściej pojawiają się wśród uczniów?

Uczniowie obawiają się rozgłosu czy etykietowania. Niejednokrotnie są to słuszne obawy, ponieważ tematyka zdrowia psychicznego nie jest tak „oswojona”, jak innych chorób, z którymi człowiek spotyka się od wielu lat. Dużo łatwiej zrozumieć kolegę z nogą w gipsie, bo problem jest widoczny, podobnie, gdy ktoś skarży się na ból głowy, a nawet sam tego doświadczył. Natomiast choroba psychiczna wymaga większej otwartości, zmiany w myśleniu i obaleniu błędnych przekonań.

Jakie są najskuteczniejsze sposoby radzenia sobie ze stresem w życiu codziennym i szkolnym? 

Najlepsze sposoby to te, które sami wypracowaliśmy i one w zdrowy, korzystny sposób działają na nasze funkcjonowanie. Dla jednych będzie to ulubione hobby, słuchanie muzyki, dla innych gra w szachy, oglądanie komedii, spotkania z przyjaciółmi czy  czytanie książek. Ważne jest, aby mieć coś, co nas odpręża, sprawia, że czujemy się spokojni i radośni. Na pewno skuteczna forma to odpoczynek, codzienny ruch np. spacer czy niewymagające dużej sprawności fizycznej ćwiczenia gimnastyczne. W dzisiejszych czasach, zdominowanych przez media i smartfony, bardzo ważna jest higiena cyfrowa i ograniczanie korzystania z telefonu co najmniej 1–2 h przed snem i skrócenie czasu korzystania z telefonu w ciągu dnia.

Jakie proste,codzienne działania mogą pomóc w dbaniu o zdrowie psychiczne?  

Może to być praktykowanie uważności, czyli skupienie się na tym, co aktualnie robimy, najlepiej na jednej czynności, eliminujące wszelkie rozpraszacze, które mogą obniżać jakość danego zadania lub przesuwają go w czasie. Warto ustalić swoje priorytety, to co jest dla mnie najważniejsze do wykonania danego dnia i starać się trzymać tej listy. Ważne jest także dbanie o zdrowe, regularne odżywianie się, codzienne dawki ruchu, a także dobry sen. Bardzo duże znaczenie mają relacje z bliskimi, przytulanie się, rozmowa i poczucie bezpieczeństwa.

Co szkoła może zrobić, aby lepiej wspierać uczniów w dbaniu o ich zdrowie psychiczne?  
Szkoła każdego roku podejmuje wiele działań w kwestii ochrony zdrowia psychicznego uczniów, wspiera ich w trudnych kryzysowych sytuacjach poprzez pomoc ze strony wychowawców i nauczycieli, ale także zespołu pedagogiczno-psychologicznego. Myślę, że jest wiele ważnych działań, o które należy zadbać w bardziej poszerzonym zakresie, np. kampanie dotyczące szkodliwego zjawiska, jakim jest hejt, promowanie zdrowego stylu życia, włączanie uczniów i samorządu szkolnego do akcji prozdrowotnych.

Jaką rolę w kształtowaniu zdrowia psychicznego młodzieży odgrywają rodzice i w jaki sposób mogą oni wspierać swoje dzieci? 
Rodzice odgrywają nadrzędną rolę w kształtowaniu zdrowia psychicznego, przede wszystkim poprzez kształtowanie domu jako „bezpiecznego miejsca”, w którym można otwarcie rozmawiać, panuje wzajemny szacunek, akceptacja oraz bliskie więzi. Jeśli nawet dziecko spotka coś złego w innym środowisku niż dom, to będzie miało odwagę o tym powiedzieć. Bardzo ważna jest rozmowa, ale nie zdawkowa, „jak było w szkole?” czy „dlaczego taka ocena?”, ale uważna, pełna empatii, bez bagatelizowania problemów. Warto pamiętać, że nikt nie jest tak ważny dla dziecka jak rodzice.

Bardzo dziękujemy za możliwość rozmowy z Panią. Mamy nadzieję, że ta wiedza pomoże uczniom naszej szkoły w lepszym rozumieniu siebie i radzeniu sobie ze stresem.

Dziękuję wam bardzo!

Ula Naparło, Tosia Kaleta